Column
Slim en toch fout
door Chris Verhoef beeld Shutterstock
Des te intelligenter je bent, des te lastiger het wordt om de juiste conclusies te trekken als je een groot belang hebt. En het geven van objectieve informatie over hoe het werkelijk zit, leidt alleen maar tot verharding van de reeds ingenomen standpunten, niet tot inkeer. Dan Kahan van Yale heeft daar mooie experimenten mee gedaan. Hij had meer dan duizend Amerikanen ingedeeld naar hun gecijferdheid, zeg maar hun wiskundige geletterdheid. Deze mensen legde hij exact dezelfde gefingeerde data voor, waarbij het ene probleem neutraal van aard was, namelijk een middel tegen jeuk, en het andere probleem gun control. De onderliggende cijfers waren exact hetzelfde en het was lastig om met de cijfers uit te rekenen of er nu wel of geen effect was, maar hoe slimmer, hoe beter.
Inderdaad: hoe slimmer, hoe vaker de juiste conclusie werd getrokken voor het anti-jeukmiddel. Maar voor gun control was dat niet zo: des te slimmer, des te vaker werden de gegevens gebruikt om het reeds bestaande standpunt te versterken. De gegevens werden niet gebruikt om tot inzicht te komen, maar om het reeds bestaande inzicht te versterken, terwijl de onderliggende cijfers werkelijk exact hetzelfde waren als bij het anti-jeukmiddeltje. Als het gaat om in het oog springende projecten waar bij falen gezichtsverlies kan optreden, dan is zo'n project-in-problemen meer gun control dan het anti-jeukmiddel. Dat betekent dat ondanks steeds toenemende signalen dat het niet goed gaat, juist de slimste programmamanager de stekker er niet uit zal trekken, maar alle intelligentie zal inzetten om het project koste wat het kost te laten doorgaan.
“Daarom kan het gebeuren dat projecten veel te lang dooretteren, en pas als er geen enkele andere uitweg of uitvlucht meer is, de zaak klapt”
Zij zullen geneigd zijn tegenover slecht nieuws soms meerdere externe adviesrapporten te laten opmaken met door hen zorgvuldig gekozen opdrachtformuleringen waaruit dan zonneklaar zal blijken dat het allemaal goed gaat. Daarom kan het gebeuren dat projecten veel te lang dooretteren, en pas als er geen enkele andere uitweg of uitvlucht meer is, de zaak klapt. 'Slim' kan dus ook tot grotere problemen leiden dan nodig. Het is dus niet alleen goed om kennis van ICT bij de overheid te verhogen, maar ook kennis over dit soort fenomenen te verhogen.
Warm aanbevolen is het recente boek van David Robson, getiteld The Intelligence Trap, waar je haren nog meer van te berge rijzen dan van de dommerds die bij Arjen Lubachs fabeltjesfuik de revue passeerden. Neem bijvoorbeeld de Nobelprijswinnaar die de PCR-test heeft uitgevonden, maar tevens geloofde dat klimaatwetenschappers alles verzonnen om hun baan te houden.
Chris Verhoef is hoogleraar informatica aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en wetenschappelijk adviseur voor de overheid en het bedrijfsleven.